Hapa-gopa basmağın ustaları - Seymur Baycan

Yerli saytlardan biri Rusiyada baş verən məlum hadisələrə (Priqojin üsyanı) türk politoloqun münasibətin öyrənib. O da sözün həqiqi mənasında ağzına gələni danışıb. Ağcabədinin, İmişlinin, Bərdənin, Beyləqanın mal bazarında mikrofonu kimə uzatsaydın, o türk politoloqdan daha məntiqli, daha mənalı danışardı.

Bu fani həyatda beş gülməli şey varsa, heç şübhəsiz, bunlardan biri türklərin Rusiyada baş verən hadisələr haqqında danışmağıdır. Bundan daha gülməlisi isə azərbaycanlıların Rusiyada baş verən hadisələri türk mənbələrindən öyrənmələri, rus ədəbiyyatını “türkcə” oxumalarıdır…

Yaxınlarda gənc hüquqşünas Səməd Rəhimovun müsahibəsinə baxırdım. Dedim, bir baxım gənc hüquqşünas nə danışır, hansı ağılın və kəramətin yiyəsidir? Səməd bəy Rəhimov “alqılamaq” sözünü işlədəndə müsahibəni saxladım. Daha müsahibəyə baxa bilmədim. “Alqılamaq” sözü haradan düşüb Səməd bəyin dilinə? Niyə bir insan “alqılamaq” sözündən istifadə etməlidir? Deməli, qeyri-ciddi mənbələrdən qidalanır. Qeyri-ciddi mənbələrdən qidalanan adam ciddi fikir yiyəsi ola bilməz. Burada fürsətdən istifadə edib insanlara faydalı bir məsləhət vermək istəyirəm. Kim yazısında, danışığında “alqılamaq”, “odaklanmaq”, “görməzdən gəlir”, “hayal qırıklığı”, “önəmsəmək” kimi sözlərdən istifadə edirsə, bilin ki, həmin adam qeyri-ciddi adamdır.

Müxtəlif vaxtlarda müxtəlif meyarlarım olub. Bu meyarlar həmişə özünü sübut edib. Məsələn, kim Anar Rzayevə bu və ya digər formada rəğbət göstəribsə, həmin adamın gec-tez zay çıxacağına inanmışam. Doğrudan da, Anar Rzayevə rəğbət göstərən adamlar gec-tez zay çıxıblar. Ramiz Rövşən müxalifət düşərgəsinin sarsılmaz bütü olan vaxtlarda onun zay çıxacağını deyirdim. Bu barədə yazılar yazırdım. Müxalifətin yazan-pozan ordusu üstümə düşürdü. “Sən kimsən Ramiz Rövşən haqqında yazı yazırsan?” janrında ittihamların biri bir qəpik idi. Doğrudan da, Ramiz Rövşən zay çıxdı. Həmçinin Ramiz Rövşən haqqında yazdığım yazılara görə məni qınayan, tənqid edən jurnalistlər də…

Ramiz Rövşənin zay çıxacağını hardan bilirdim? Fala baxmışdım? Xeyr, sadəcə dəqiq bilirdim ki, əxlaqlı adamın Anar Rzayevə rəğbəti ola bilməz. Anar Rzayevə rəğbət bəsləmək, Yazıçılar Birliyini müdafiə etmək, Rəsul Rzaya tərif vurmaq əxlaqsızlıqdır və bu əxlaqsızlıq gec-tez üzə çıxacaq. Görəcəksiniz, Cəmil Həsənli də zay çıxacaq. Üzr istəyirəm, burada bir balaca səhvə yol verdim. Cəmil Həsənlinin zay çıxmasına ehtiyac yoxdu. Cəmil Həsənli elə əvvəldən zay olub…

İndi isə, hal-hazırda, bu an, bu dəm meyarım budur. Kim “türk” sözlərindən istifadə edirsə, həmin adama qeyri-ciddi adam kimi baxıram. “Türk” sözlərindən istifadə etmək qeyri-ciddi mənbələrdən qidalanmaq deməkdir. Başına, təfəkkürünə, qələminə hörmət edən adam türk mənbələrindən qidalanmaz. Hə, türklərdən artistliyi yaxşı öyrənmək olar. Artistlik, hapa-gopa basmaq, heç nədən obraz yaratmaq məsələsində türklər çox peşəkardırlar. Bu müstəvidə türklərə heç kim çata bilməz. Mən türklər və iranlılar qədər asanlıqla yalan danışan adamlar görməmişəm. Adamın düz gözünün içinə baxıb qıpqırmızı yalan danışırlar. Heç tükləri də tərpənmir. Kim artistliyi, hapa-gopa basmağı, heç nədən obraz yaratmağı öyrənmək istəyirsə, bu mənada türklər çox peşəkar müəllimlərdir.

Konkret ədəbiyyat sahəsindən danışsaq şair və yazıçıların (böyüklü və kiçikli) ən böyük problemi türk mənbələrindən qidalanmalarıdır. Birincisi, türk mənbələrindən qidalanan adamların dili istər-istəməz aşınmaya məruz qalır. Türk mənbələrindən istifadə edən adamların dili korlanır. İt də gedir, ip də gedir. Növü və mənşəyi məlum olmayan, mutant bir dil yaranır. Buyurun, iki-üç adamı çıxsaq artıq Azərbaycan dilində yazmağı bacaran adam qalmayıb. Yazıları, hekayələri oxuyuram, amma yazının, hekayənin hansı dildə yazıldığını müəyyən edə bilmirəm. Söhbət təkcə yazıda, hekayədə, romanda hansısa “türk” sözünün istifadəsindən getmir. Söhbət dilin mənsubiyyətindən gedir. “Alqılamaq”, “yaşandı”, “yaşanır”, “səbirsizlənirəm”, “görməzdən gəlir”, “odaklanmaq”, “topu-topuna” kimi sözlərdən istifadə edən adam artıq azərbaycanca düşünmür. Bu kimi sözlərdən istifadə edən adamın yazısı ilə Çingiz Abdullayevin, Elmar Məmmədyarovun azərbaycanca danışması arasında mahiyyətcə heç bir fərq yoxdu.

İkincisi, Türkiyə “işıqsız parıltılar” ölkəsidir. Üstü bəzəkdir, altı təzək. Hər parıldayan qızıl (işıq) olmur. Bu lap köhnə həqiqətdir. Parıltıya aldanmaq, parıltını qızıl kimi (işıq kimi) qəbul etmək çiyliyin, kallığın əlamətidir. Parıltını işıq kimi görən adamlar bişməyəcək, yetişməyəcək. Ömrünün sonuna kimi çiy, kal qalacaq. Bu mənada türk mənbələrindən qidalanan şəxs nəinki yaxşı, heç ortabab məhsul da yarada bilməyəcək. Bunu tam məsuliyyətlə, qətiyyətlə bəyan edirəm.